Temat: Analizujemy generacje praw człowieka – wykonujemy ćwiczenia.
Cele lekcji: Poznasz wybrane generacje praw człowieka.
Kryteria sukcesu:
- Wymieniam i wyjaśniam generacje praw człowieka.
Katalog przysługujących nam obecnie praw i wolności możemy podzielić na trzy generacje (rodziny). Powstały one w wyniku ewolucji koncepcji ochrony praw człowieka.
Pierwsza generacja praw człowieka obejmuje prawa osobiste i polityczne, zwane też prawami wolnościowymi. Zostały zapisane w licznych dokumentach prawa wewnętrznego i międzynarodowego. Ochrona praw pierwszej generacji ma najdłuższą tradycję, rozpoczęła się bowiem już w oświeceniu.
Druga generacja to prawa gospodarcze, społeczne i kulturowe. Pierwsze regulacje w zakresie ochrony tej generacji praw pojawiły się w ustawodawstwie socjalnym państw Europy Zachodniej pod koniec XIX wieku. Generacja ta wykształciła się później niż prawa wolnościowe i odnosi się do sfery materialnej oraz poziomu udziału w wykorzystywaniu dóbr materialnych przez poszczególnych członków wspólnoty. Podział na prawa gospodarcze (zwane też ekonomicznymi), społeczne i kulturowe jest umowny. Pierwsze dają jednostce możliwość uczestnictwa w mechanizmach rynkowych oraz umożliwiają bycie podmiotem tej gry (szczególna rola przypada tu prawu własności). Prawa socjalne mają na celu przede wszystkim ochronę jednostek niezdolnych do samodzielnego funkcjonowania przed wykluczeniem społecznym; kulturowe natomiast pozwalają uczestniczyć w wykorzystywaniu dóbr kultury i wpływają na rozwój duchowy i intelektualny jednostek. Realizacja praw drugiej generacji wiąże się zazwyczaj z zapewnianiem przez państwo różnego rodzaju świadczeń. Prawa drugiej generacji, podobnie jak pierwszej, zapisane są w aktach prawa wewnętrznego i międzynarodowego. W porównaniu do praw wolnościowych są jednak słabiej chronione, ich realizacja bowiem uzależniona jest od stopnia rozwoju gospodarczego i modelu preferowanej przez państwo polityki społecznej.
Trzecią generację stanowią tzw. prawa kolektywne (zwane także solidarnościowymi). W przeciwieństwie do praw pierwszej i drugiej generacji prawa kolektywne potwierdzane są raczej w niewiążących deklaracjach. Różnią się także od poprzednich generacji solidarnościowym wymiarem (dwie pierwsze generacje opierają się na koncepcji praw indywidualnych, przypisanych do jednostek, a nie grup). Z tego powodu część badaczy jest przeciwna zaliczaniu praw kolektywnych do kategorii praw człowieka. Inni badacze podkreślają, że prawa solidarnościowe powinny być rozumiane jako prawa przysługujące ludziom w ich stosunkach ze wspólnotą międzynarodową. Największymi zwolennikami praw kolektywnych są na forum ONZ państwa rozwijające się.