Temat: Omawiamy przebieg i skutki pierwszej wolnej elekcji.
Cel lekcji: Poznasz przyczyny i skutki pierwszej wolnej elekcji.
Kryteria sukcesu:
- Wyjaśniam pojęcia: bezkrólewie, wolna elekcja, artykuły henrykowskie, pacta conventa.
- Wymieniam 2 przyczyny i 3 skutki wolnej elekcji.
- Wyjaśniam datę 1573 r.
- Przyczyny wolnej elekcji.
W 1572 roku umarł bezpotomnie król Zygmunt August. Był on ostatnim przedstawicielem dynastii Jagiellonów na polskim tronie. Król nie pozostawił dziedzica, ani nie wskazał następcy – był to okres bezkrólewia, kiedy władzę obejmował interrex (prymas Polski). Dlatego szlachta musiała zdecydować, kto ma zostać nowym królem. Na zwołanym zaraz po śmierci króla sejmie szlachta z Polski i Litwy podjęła decyzję, że sama wybierze nowego monarchę. Postanowiono, że każdy szlachcic ma prawo oddać głos na swojego kandydata pod warunkiem, że osobiście przybędzie na elekcję, czyli wybory. Taki sposób wyboru króla nazwano wolną elekcją. Wszystkie elekcje przeprowadzano na polu elekcyjnym niedaleko Warszawy. Wolna elekcja była jednym z najważniejszych praw szlacheckich.
Ilustracja ¼ Wolna elekcja. Wikipedia
O tron Rzeczypospolitej ubiegało się wielu władców z innych krajów. Przysłali oni do Warszawy swoich przedstawicieli, którzy starali się zdobyć poparcie i głosy szlachty dla swoich kandydatów. Po wielu burzliwych dyskusjach w 1573 roku szlachta zebrana na polu elekcyjnym wybrała na króla kandydata z Francji (brata króla francuskiego Karola IX) księcia Henryka Walezego, po którego udało się do Paryża polskie poselstwo.
Ilustracja 5/6Wolna elekcja – Henryk Walezy. Wikipedia
- Skutki wolnej elekcji.
- objęcie tronu przez Henryka Walezego
- artykuły henrykowskie
Król we Francji miał większą władzę niż król w Rzeczypospolitej, którego ograniczały przywileje szlacheckie. Dlatego część szlachty uważała, że należy zobowiązać nowo wybranego króla do przestrzegania polskiego prawa i przywilejów szlacheckich. W tym celu spisano specjalny dokument. Zawierał on najważniejsze prawa i przywileje obowiązujące w Rzeczypospolitej, których dotrzymania musiał zaprzysiąc przed koronacją każdy elekcyjny władca. Znalazł się tam również punkt, według którego szlachta mogła wypowiedzieć królowi posłuszeństwo, jeśli ten będzie łamał prawo. Zbiór ten nazwano artykułami henrykowskimi, od imienia pierwszego władcy elekcyjnego.
Ilustracja 7/8 Wolna elekcja – artykuły henrykowskie. Wikipedia
- pacta conventa.
Król elekcyjny przysięgał również przestrzegać zapisów umowy pacta conventa – osobiste zobowiązania przyszłego monarchy wobec Rzeczypospolitej i jej mieszkańców.
Ilustracja 9/10 Wolna elekcja – pacta conventa. Wikipedia
Henryk Walezy przybył do Krakowa, gdzie został koronowany. Jednak kilka miesięcy później dowiedział się o śmierci swojego brata, króla Francji Karola IX. Postanowił wówczas, w tajemnicy przed Polakami, opuścić Kraków i wrócić do Francji, gdzie odziedziczył tron po zmarłym bracie i został królem. O jego planach wiedziało tylko kilku zaufanych towarzyszy. Henryk wraz z nimi wymknął się w nocy z zamku na Wawelu i ruszył w kierunku granicy. W momencie, kiedy ją przekraczał, dogonił go pościg urządzony przez polskich senatorów. Prosili oni króla, aby nie wyjeżdżał z kraju i nie opuszczał swoich poddanych. Ten obiecał jedynie, że wróci, gdy tylko załatwi wszystkie sprawy we Francji. Jak się miało okazać, do Polski nie wrócił już nigdy.
Ilustracja 11.Wolna elekcja – ucieczka króla. Wikipedia
Polecenia dla uczniów do wykonania:
- Zapisz temat i kryteria sukcesu w zeszycie.
- Wypisz w zeszycie 2 przyczyny wolnej elekcji.
- Utrwal rok 1573 i wyjaśnij co się wydarzyło.
- Naucz się tego tematu.