Temat: Omawiamy przyczyny i skutki przewrotu majowego II Rzeczypospolitej.
Cel lekcji w języku ucznia: Poznasz przyczyny i skutki przewrotu majowego.
Kryteria sukcesu:
- Wymieniam przyczyny zamachu majowego.
- Wyjaśniam kiedy doszło do przewrotu majowego i wyjaśniam co to było za wydarzenie.
- Wymieniam skutki zamachu majowego.
Wprowadzenie do tematu:
W 1923 roku Józef Piłsudski zdecydował się porzucić działalność polityczną. Zrezygnował ze wszystkich pełnionych funkcji i osiadł w podwarszawskim Sulejówku.
Ilustracja nr 1. Pożegnalne spotkanie w hotelu Bristol 3 lipca 1923 r. Podczas spotkania Piłsudski tłumaczył powody swojego odejścia z polityki. Domena publiczna.
Mimo usunięcia się z głównej sceny politycznej Piłsudski nigdy nie stał się politycznym emerytem. Chętnie udzielał wywiadów, krytykował kolejne ekipy rządowe, a szczególnie negatywnie odnosił się do posłów i partyjniactwa panującego w polskim sejmie. Również na te elementy zwracał uwagę, tłumacząc, dlaczego zdecydował się na zamach.
Fragment wypowiedzi Józefa Piłsudskiego podczas wywiadu dla Kuriera Poznańskiego – 25.05.1926 r.:
„Wiem, że winienem obszerne wytłumaczenie wypadków w mojej ojczyźnie. Nie chcę zatrzymywać się długo na różnych detalach, które dotąd zbieram jako materiał historyczny, lecz dam panu ogólny przebieg wypadków, tak jak on wrył się w moją pamięć. Przypuszczam, że pan pamięta, że przez cały początek roku bieżącego, nie mówiąc już o końcu roku ubiegłego, toczę usilną walkę o naprawę stosunków w Rzeczypospolitej, specjalnie zaś w wojsku. Walka ta w swoich perypetiach nie dawała nigdy decyzyjnego rezultatu. Tak, że wydawało się, że przeciwko moim postulatom ześrodkowały się wszystkie siły, które według mnie zatrzymały proces rozwoju Polski, a zwiększając ustawicznie demoralizację i gangrenę aparatu państwowego, czyniły dla mnie niemożliwym trwanie dłużej w bezczynności. Oburzała mnie specjalnie absolutna bezkarność wszystkich nadużyć w państwie i wzrastająca coraz bardziej zależność państwa od wszystkich „nuworyszów”, którzy na równi ze mną i wielu ludźmi przyszli do państwa polskiego ubodzy i zdążyli kosztem państwa i kosztem wszystkich obywateli w kilka krótkich lat wyrosnąć na potentatów pieniężnych, chcąc, by ku hańbie naszej ojczyzny, państwo we wszystkich drobiazgach zależało od nich. Ostatnim momentem, który mnie zmusił do decyzji, było utworzenie rządu przypominającego mi bezecnej pamięci rząd, z powodu którego wyszedłem ze służby państwowej, nie chcąc swoim imieniem i służbą popierać ludzi, którzy, zdaniem moim brali udział w najcięższej zbrodni, dokonanej na Polsce – zabójstwie Prezydenta Rzeczypospolitej, Gabriela Narutowicza, mego zresztą osobistego przyjaciela.”
Wśród przyczyn zamachu, oprócz tych wskazywanych przez Piłsudskiego, a dotyczących przede wszystkim sfery życia politycznego, można było również zauważyć przyczyny natury gospodarczej. Władysław Grabski i kierowany przez niego rząd wprowadził kilka istotnych reform, które zażegnały powojenny kryzys gospodarczy, a zwłaszcza zahamowały hiperinflację – duży spadek wartości pieniądza.
Najprawdopodobniej przygotowania do zamachu trwały już od jesieni 1925 roku. Zwolennicy Piłsudskiego prowadzili aktywną propagandę. Głosili, że tylko on może uporządkować sytuację w kraju. Decydująca faza starań nastąpiła w kwietniu 1926 roku. Wówczas gen. Gustaw Orlicz – Dreszer wydał rozkaz postawienia w stan gotowości oddziałów, które planowano w razie zamieszek oddać do dyspozycji, Piłsudskiemu. Natomiast 10 maja gen. Lucjan Żeligowski (minister spraw wojskowych) polecił zgromadzić na ćwiczeniach w Rembertowie (niedaleko Sulejówka) specjalnie dobrane oddziały. Następnego dnia rozeszła się pogłoska o ostrzelaniu willi Piłsudskiego przez nieznanych sprawców. W stolicy coraz częściej dochodziło do demonstracji zwolenników Piłsudskiego. Rozrzucano ulotki z hasłami: „Niech żyje Wódz Naczelny Józef Piłsudski”, „Nie damy rozkradać Polski”. 12 maja 1926 roku Piłsudski przejął dowództwo nad zgromadzonymi w Rembertowie wojskami. Wraz z nimi wyruszył do stolicy. Liczył na to, że manifestacja siły wystarczy, aby prezydent Wojciechowski zrezygnował z funkcji, a rząd podał się do dymisji.
Na warszawskim moście Poniatowskiego doszło do spotkania Piłsudskiego z prezydentem Stanisławem Wojciechowskim. Najprawdopodobniej Wojciechowski nie zdecydował się na złamanie konstytucji i nie ugiął się przed żądaniami Piłsudskiego zdymisjonowania rządu i przekazania mu władzy.
Ilustracja nr 2. Zamach stanu. Domena publiczna.
Ilustracja nr 3. Spotkanie Józefa Piłsudskiego z prezydentem. Domena publiczna.
Spotkanie z prezydentem zakończyło się fiaskiem dla Piłsudskiego, dlatego 12 maja rozpoczęły się walki pomiędzy siłami wiernymi rządowi i oddziałami wspierającymi Józefa Piłsudskiego. Początek walk owiany jest tajemnicą: najprawdopodobniej któryś z żołnierzy nie wytrzymał napięcia i oddał strzał, formalny rozkaz użycia broni nie został bowiem wydany. Pierwsze strzały padły 12 maja około godziny 19.00. Siły Piłsudskiego kolejno przejęły most Kierbedzia, plac Zamkowy, Krakowskie Przedmieście i plac Saski z siedzibą Prezydium Rady Ministrów i gmachem Sztabu Generalnego.
Brak poparcia rządu przez siły spoza stolicy, a także przechodzenie na stronę zamachowców oddziałów początkowo wiernych rządowi to główne czynniki, które zadecydowały o sukcesie Piłsudskiego. Zaognienia sytuacji nie chciał też prezydent Wojciechowski. Obawiał się, że wojna domowa może doprowadzić do jeszcze większego osłabienia kraju na arenie międzynarodowej. W związku z tym 14 maja złożył swój urząd. Tego samego dnia dymisję rządu ogłosił premier Wincenty Witos.
Ilustracja nr 4. Pogrzeb ofiar zamachu majowego. Domena publiczna.
Kolejny już raz uprawnienia głowy państwa przejął, zgodnie z konstytucją, marszałek sejmu Maciej Rataj. Następnego dnia sztab Piłsudskiego ogłosił mało precyzyjnie, że prezydent przekazał Józefowi Piłsudskiemu władzę, uznając go „za jedynie godnego i powołanego do rządzenia Rzeczpospolitą”.
31 maja 1926 roku parlament zatwierdził skład rządu, sankcjonując tym samym zamach dokonany przez Piłsudskiego.
Uważano, że Piłsudski, skoro nie przejął władzy dyktatorskiej, uznał konstytucyjne uprawnienia Rataja i zachował parlament, to najprawdopodobniej obejmie funkcję prezydenta. 31 maja Zgromadzenie Narodowe powołało go na ten urząd. Jednak tej funkcji nie przyjął, ku zaskoczeniu zwolenników i przeciwników, wskazując na swoje miejsce Ignacego Mościckiego. Następnego dnia Zgromadzenie wybrało na prezydenta wskazanego profesora chemii.
Ilustracja nr 5. Prezydent Ignacy Mościcki. Historia.pl
Ilustracja nr 6. Józef Piłsudski i Ignacy Mościcki. Historia.pl
Polecenia dla uczniów do wykonania:
- Zapisz temat i kryteria sukcesu w zeszycie.
- Zapoznaj się z fragmentami treści tematu w podręczniku.
- Na podstawie przesłanego materiału oraz wybranych treści z podręcznika, wypisz w zeszycie wszystkie przyczyny, które doprowadziły do zamachu majowego, pełną datę tego wydarzenia i skutki.
- Naucz się powyższego tematu.